- آلبوم جدید محمدرضا شجریان و داستان ثبت کپی‌رایت در آمریکا
داستان آلبوم جدید محمدرضا شجریان کمی با داستان سریال قهوه تلخ متفاوت است. اگر سریال قهوه تلخ در ایران مجوز انتشار گرفت و توانست از اقبال عمومی مردم سود خوبی برد، آلبوم جدید محمدرضا شجریان با نام «مرغ خوشخوان» اصولاً مرحله گرفتن مجوز از وزارت ارشاد را طی نکرد. چنانکه در تارنماهای مختلف -از جمله اینجا- از قول وکیل ایشان خواندم، این آلبوم قسمت دوم کنسرتی‌ست که قسمت اول آن در سال ۱۳۸۸ با نام «رندان مست» منتشر شد و با استقبال مردم مواجه گشت. اینطور که پیداست وزارت ارشاد یک سالی‌ست که در دادن مجوز به این آخرین آلبوم آقای شجریان تعلّل می‌کند، به نحوی که نه مجوز را می‌دهد و نه اعلام می‌کند که کار قابل تایید و گرفتن مجوز نیست و در این سبک «دواندن» هنرمند به دنبال مجوزی ساده، بسیار محتمل به نظر می‌رسد که وزارت ارشاد سوابق سخنان و جهت‌گیری‌های محمدرضا شجریان را در دفاع از مخالفین دولت دور از نظر نداشته است.
گویا این پیش‌زمینه حال دلیل کافی برای این هنرمند فراهم آورده که انتشار آلبوم را به طور کلّی از ایران خارج کند و برنامه بر انجام کار در کشور آمریکا قرار داده شده است که به قول معروف هم فال باشد و هم تماشا: هم آلبوم ایشان منتشر شود و در دسترس بیشترین جمعیت ایرانیان مقیم خارج -ساکن آمریکا- قرار گیرد و هم از حمایت کپی‌رایت بسیار قوی (کشور آمریکا در حال حاضر قوی‌ترین قوانین کپی‌رایت در دنیا را دارد) برخوردار گردد.
- کپی‌رایت، امکانات بالقوه، اعتراض مدنی و احترام به مخاطب
از قول وکیل آقای شجریان همچنین خوانده شد که در صورت انتشار آلبوم جدیدشان در آمریکا، ایشان به دنبال راهکارهایی هم برای قابل دسترس گرداندن این آلبوم برای ایرانیان مقیم داخل می‌باشند و گویی تصمیم بر آن گرفته شده که کار قابل دانلود به صورت پولی باشد که اگر اینطور باشد، گامی نو -تا جایی که من خبر دارم- و موثر خواهد بود در به‌روز کردن روش‌های انتشار یک اثر موسیقی در ایران از لحاظ استفاده از فن‌آوری روز؛ چه دانلود موسیقی در ایران در قریب به اتفاق موارد به دست کاربران عادی دهکده جهانی و به صورت غیرپولی و در نتیجه ناقض حقوق کپی‌رایت پدیدآورنده صورت می‌گیرد و این شاید اولین مورد باشد که خود آهنگساز، ساخته خود را در اینترنت به طور گسترده به نحوی که خود نیز صرفه‌ای از آن ببرد، قابل دسترس می‌کند.
پیش از آقای شجریان، محسن نامجو نیز با نظر به ناممکن بودن دریافت مجوز ارشاد برای آلبومی که در خارج از ایران منتشر کرده بود، از مقیمان خارج از ایران درخواست کرده بود، اثر را خریداری کنند، و ضمن قراردادن آن آلبوم در دسترس مقیمان داخل برای دانلود در اینترنت، از آنان خواسته بود که در صورت دانلود، بهای آن را به عنوان خیریه به «محک» (موسسه حمایت از کودکان سرطانی ایران) بپردازند. این اقدام عملی بود بسیار باارزش از آن جهت که هم نوعی اعتراض مدنی بود به ندادن مجوز ارشاد به آثار ایشان و هم درک وی را از موقعیت مخاطبین ایرانی خود می‌رساند و سعی هنرمند را برای اندیشیدن راه‌حلّی نشان می‌داد برای آن که صرف زندگی در ایران سبب نشود مخاطبان وی از تجربه آثارش محروم بمانند؛ که به نوعی ارزشمند تلقّی کردن مخاطبین خود در ایران است.
با این وجود، اعتقاد دارم احترام به مخاطب نباید به قیمت ضرر مالی هنرمند تمام شود و در همه حال اینکه تمام امکانات بالقوه فن‌آوری و حقوقی و اجتماعی امروز ابتدا سنجیده شود -مثل اینکه آیا راهی وجود دارد که از امکانات خدمات بانکی اینترنتی و پرداخت آن-لاین استفاده شود تا هر یک از آهنگ‌های ایشان از طریق خرید اینترنتی قابل دانلود باشد و نه به صورت رایگان- باید در اولویت قرار داده شود و اگر هیچ‌گونه راهی موجود نبود آنگاه هنرمند دست به چنین اقدام متضمن ضرر مالی علیه خود دست زند. از این‌رو برنامه آقای شجریان که گویا راهی برای دانلود پولی آثارشان برای ایرانیان مقیم داخل کشور اندیشیده‌اند، اقدامی مثبت است که می‌تواند در ایجاد تنوع در شیوه‌های عرضه آثار موسیقی حتی داخل کشور، نقشی کلیدی بازی کند.
- مزایای انتشار و ثبت کپی‌رایت آلبوم جدید در آمریکا
۱. با انتشار آلبوم جدید محمدرضا شجریان در آمریکا، این اثر در بازار نسبتاً بزرگی از ایرانیان مقیم خارج از کشور و نیز غیرایرانیان دوستدار موسیقی سنتی ایرانی قابل دسترسی خواهد بود. اهمیت این جنبه از وضعیت خصوصاً زمانی رخ می‌نماید که توجه کنیم که به دلیل عضو نبودن ایران در هیچ‌یک از پیمان‌های بین‌المللی حمایت از کپی‌رایت و نیز به دلیل پیچیدگی‌های روابط سیاسی و اقتصادی ایران با اکثریت کشورهای دنیا و از جمله کشورهای غربی، آلبوم‌های موسیقی منتشره در ایران به طور گسترده و منظم به بازار این کشورها وارد نمی‌شود و حتی در این‌صورت نیز، نظر به محل انتشار اولیه آن آلبوم‌ها -ایران- که تعیین وجود یا عدم تعهد کشورها به فراهم آوردن حمایت کپی‌رایت، ارتباط مستقیم بدان دارد، حمایتی درخور از آن آثار فراهم نمی‌گردد.
توضیح آنکه عضویت در پیمان‌های بین‌المللی حمایت از کپی‌رایت، به طور خلاصه و بدون ورود در جزئیات، بدان معنی‌ست که کشوری می‌پذیرد برای اتباع کشور عضو دیگر همان حمایتی را فراهم آورد که برای اتباع خود؛ و نیز این پیمان‌ها -به‌طور برجسته: پیمان برن- به اعضا خود این اجازه را می‌دهد که اتباع کشورهای غیرعضو را که کشور آنان برای اتباع کشورهای عضو حمایتی فراهم نمی‌کنند، از حمایت خود مستثنی دارند.
۲. در بازار نامبرده در بالا به دلیل بهره‌مندی آن از قانون کپی‌رایت بسیار قوی و موثر، احتمال نقض حقوق پدیدآورنده به صفر رسیده و هنرمند از این که حداکثر استفاده مالی ممکن را با توجه به میزان استقبال عموم از اثرش، خواهد برد، اطمینان خواهد داشت.
- معایب انتشار آلبوم جدید در آمریکا
۱. مطابق با قانون فعلی حمایت از حقوق مولفان و مصنفان (۱۳۴۸) تنها اثری از حمایت قانون ایران برخوردار می‌گردد که در صورت انتشار، اول‌بار در ایران منتشر شده باشد. بدین ترتیب آقای شجریان با انتشار آلبوم خود در آمریکا عملاً این حمایت قانون ایران را از دست خواهد داد. البته جوابی که بدین «عیب» می‌توان داد آنست که حمایت فراهم شده در قانون ایران چنان معیوب و ناقص و قدیمی‌ست و بدتر از آن، اجرا و ضمانت‌اجرای همین قانون ناقص و معیوب، چنان ضعیف و ناکارآمد است که در کل هنرمند چندان آن را «آش دهان‌سوز» ی نمی‌یابد که از دست دادنش وی را نگران سازد!
۲. با انتشار آلبوم جدید در آمریکا، بازاری که به نسبت بزرگ‌تر از بازار آمریکاست -برای آثار آقای شجریان- یعنی بازار مخاطبین ایرانی مقیم ایران، از دست خواهد رفت؛ البته این در صورتی‌ست که تلاش ایشان و وکلای وی برای اندیشیدن راهی برای در دسترس گذاردن آثارشان در اینترنت به صورت پولی به جایی نرسد. در پاسخ به این عیب نیز می‌توان گفت که اگرچه مخاطبین آثار محمدرضا شجریان طیف گسترده و جمعیت بالایی از ایرانیان مقیم داخل هستند، لیکن به دلیل ضعف قانون -چنانکه در بالا مطرح شد- همیشه آثار منتشره ایشان در ایران به طور گسترده مورد انتشار و توزیع غیرقانونی قرار می‌گرفته است، و این بازار گسترده تنها در تئوری و البته به هنگام ارزیابی میزان شهرت و مقبولیت ایشان در بین عام مطرح است؛ و آنگاه که نوبت به فروش نسخه‌های اصل و به دنبال آوردن درآمد واقعی از فروش یک آلبوم برای هنرمند برسد، به احتمال زیاد بازار ایران، رقیب جدی و وسوسه‌انگیزی در مقایسه با بازار نسبتاً محدودتر ایرانیان مقیم خارج -که در تعداد کمند لیکن نظر به قوانین منسجم و قوی، همگی به خرید نسخه اصل آثار رو می‌آورند- نمی‌باشد.
در کل به نظر می‌رسد که می‌توان نتیجه گرفت که مزایای انتشار آلبوم جدید موسیقی در کشور آمریکا و برخورداری از حمایت کپی‌رایت آن کشور بیش از معایب احتمالی آن است، حداقل مادام‌که از جانب نفع و ضرر هنرمند به قضیه نگریسته شود.
در قسمت نهایی این نوشته به بررسی چرایی و چگونگی ثبت کپی‌رایت آثار فرهنگی غیر آمریکایی در آمریکا پرداخته می‌شود و نیز اینکه ثبت کپی‌رایت در آمریکا -این بار نه از دید هنرمند، بلکه از دیدی کلّی به مقوله فرهنگ- چه سودهایی برای آمریکا و چه زیان‌هایی برای ایران به ارمغان می‌آورد.
No comments:
Post a Comment