پیمان برن یکی از مهم‌ترین پیمان‌های بین‌المللی در زمینه حمایت از کپی‌رایت است. ایران متاسفانه هنوز به عضویت این پیمان درنیامده است که متاسفانه باعث شده جزو معدود کشورهای انگشت‌شماری باشد که در این زمینه از قافله جهانی عقب مانده‌ است. 

کشورهای امضاکننده معاهده برن به رنگ آبی. اصل تصویر

مدتی‌ست سرگرم مطالعه این پیمان هستم، مخصوصاً با توجه به اینکه در فوق‌لیسانس به طور خاص بر سر آن کار نکردیم، که البته دلیل واضح این مساله آن بود که انگلیس سالیان است که عضو این پیمان شده و مقررات آن را در قانون داخلی‌اش وارد و مطابق کرده است و ما‌‌ همان قانون ملّی را می‌خواندیم. من هم ضمن مطالعه این پیمان تا حد زیادی متوجه شدم که چرا مالکیت فکری خواندن در ایران- تا حدی به نظر من غیرمنطقی- آدم را درگیر حقوق بین‌الملل عمومی می‌کند: قانون داخلی ما در این زمینه از پیمان برن عقب است و در حال حاضر مشغله فکری محافل علمی ایران مقایسه قوانین موجود ایران با پیمان‌های بین‌المللی و خصوصاً برن است و بررسی اینکه چطور باید بپیوندیم و چقدر باید قوانین داخلی را عوض کنیم و شبیه به این. و این در حالی‌ست که فوق‌لیسانس همین رشته در انگلیس بیشتر حول این محور بود که قانونی که دارند چطور قابل استفاده است و حل انواع و اقسام پرونده‌های فرضی (خوب البته حقوق انگلیس هم مبتنی بر قواعد موردی -پرونده به پرونده و یا به عبارتی case law- ست و کلاً شیوه حقوق خواندن در آنجا خیلی وارد جزئیات فرضی می‌شود که در هر حال جای بحثش در اینجا نیست فعلاً! البته من هم این شکل حقوق خواندن را مفید‌تر می‌دانم ولی حالا بگذریم!)

کمی در اینترنت به دنبال متنی فارسی درباره پیمان برن گشتم. در کمال تعجب متوجه شدم برای آن حتی در ویکی‌پدیای فارسی مدخلی وجود ندارد. در چند تا وبلاگ هم مطالب مختصر و کلی پیدا کردم (که به مذاقم چندان خوش نیامد، چون چنان‌که گفتم من از مطالعه روشن و دقیق یک مطلب بیشتر فایده می‌برم تا کلی‌گویی‌های بی‌فایده درباره آن) پس در نظر دارم تا می‌توانم درباره برن در این وبلاگ مطلب بگذارم. و سعی می‌کنم از متون معمولاً بی‌سروتهی که به فارسی در اینترنت درباره این پیمان پیدا می‌کنید و حدس می‌زنم جزوات اساتید ایرانی باشد که به شیوه قدیمی‌ و کلیشه‌ای‌شان تهیه و به دانشجویان دیکته کرده‌اند، روشن‌تر و مفید‌تر باشد. 

برای شروع، متن ابتدائی مدخل پیمان برن به انگلیسی در ویکی‌پدیا را با تغییرات خیلی کم ترجمه کردم. متن کوتاه و مفیدی‌ست و بدون ورود در جزئیات عصاره پیمان را تحویلتان می‌دهد. این را داشته باشید تا یک سری مطالب را هم خودم با توجه به نیاز ایران -خصوصاً درباره قسمت ضمیمه پیمان که مربوط است به کشورهای درحال توسعه و امتیازات و سهل‌گیری‌هایی برای آنان- اضافه کنم.

پیمان برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری

پیمان برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، که معمولاً به نام پیمان برن شناخته می‌شود، یک موافقتنامه بین‌المللی در خصوص کپی‌رایت است که اولین بار در شهر برن در سوئیس در سال ۱۸۸۶ تصویب شد.

پیمان برن کشورهای امضاکننده پیمان را (که در متن پیمان به نام «کشورهای عضو اتحادیه» شناخته شده‌اند) ملزم می‌کند که آثار پدیدآورندگان سایر کشورهای امضاکننده را همچون آثار پدیدآورندگان تبعه خود مورد حمایت کپی‌رایت قرار دهد. به عنوان مثال، قانون کپی‌رایت فرانسه در مورد هر اثر منتشر شده یا اجرا شده در فرانسه- بدون توجه به اینکه آن اثر ابتدائاً در کجا پدید آمده است- لازم‌الاجراست.

علاوه بر ایجاد یک نظام رفتار مشابه که کپی‌رایت را در میان کشورهای امضاکننده، بین‌المللی ساخت، این پیمان همچنین اعضا خود را ملزم می‌دارد که حداقل‌ استانداردهایی را در قوانین کپی‌رایت خود وارد سازند.

مطابق با پیمان برن، حمایت کپی‌رایت خودبه‌خود باید فراهم آید و کشورهای امضاکننده از اینکه ثبت رسمی کپی‌رایت را برای به وجود آمدن این حمایت مقرر دارند، منع شده‌اند. البته در مورد ایالات متحده می‌توان این نکته را بیان کرد که هنگامی که این کشور در سال ۱۹۸۸ به پیمان پیوست، قوانین خود را -راجع به خسارت قانونی و هزینه وکیل دادگستری، که تنها در صورت ثبت رسمی کپی‌رایت اثر ممکن بود مطالبه شود و مورد رأی قرار گیرد- تغییر نداد.

پیمان برن مقرر می‌دارد که کلیه آثار به غیر از آثار عکاسی و کارهای سینمایی از مدت حمایت حداقل ۵۰ سال بعد از مرگ پدیدآورنده برخوردار است، البته کشورهای امضاکننده امکان این را دارند که مدت‌های حمایت طولانی‌تری را به‌موجب قوانین ملّی خود مقرر دارند. کاری که به عنوان مثال اتحادیه اروپا با مصوبه هدایتی سال ۱۹۹۳ خود تحت عنوان« مصوبه در خصوص هماهنگ‌سازی مدت زمان حمایت کپی‌رایت» صورت داد. در خصوص کارهای عکاسی، پیمان مدت حمایت را حداقل تا ۲۵ سال پس از سالی که کار عکاسی پدید آمده است، و در مورد کارهای سینمایی، مدت حمایت را حداقل تا ۵۰ سال پس از سالی که اثر برای اول‌بار به نمایش درآمده و یا در صورتی‌که آن کار ظرف مدت ۵۰ سال بعد از پدید آمدن به نمایش در نیامده، تا ۵۰ سال پس از سالی که اثر پدید آمده است، مقرر داشته است. کشورهایی که به صورت‌های بازبینی شده قدیمی‌تر پیمان پیوسته‌اند، این امکان را دارند که مدت حمایت خود را در قوانین ملّی‌شان باقی گذارند و برای برخی از انواع آثار (از جمله افزارهای حمل صدا و یا فیلم) مدت حمایت کمتری مقرر دارند.

اگرچه در پیمان برن مقرر شده که قانون کپی‌رایت کشوری لازم‌الاجراست که حمایت از اثر در آن مورد درخواست است، لیکن ماده ۷ بند ۸ این پیمان بیان می‌دارد: «مگر درصورتی‌که قانون ملّی آن کشور خلاف این را مقرر دارد، مدت حمایت از یک اثر در آن کشور نباید از مدت حمایت از آن در کشور خاستگاه طولانی‌تر باشد». این قاعده به‌نام «قاعده مدت کوتاهتر» شناخته می‌شود و برخی کشورها آن را نپذیرفته‌اند. 

 

پیمان برن به کشورهای امضاکننده این امکان را می‌دهد که «استفاده مجاز» از آثار حمایت‌شده دیگران را اجازه دهند. و تعیین مصادیق و شرایط این استفاده مجاز را بر عهده قوانین ملّی خود کشورها باقی می‌گذارد.